Przeszczepy narządów

Przeszczepy narządów to zabiegi medyczne, polegające na przeniesieniu organu lub tkanki z jednego osobnika na drugiego lub w ramach jednego organizmu na inne miejsce, które wykonuje się w celach leczniczych. Zabiegi transplantacyjne stają się coraz bardziej powszechną formą terapii i przyczyniają się do istotnego postępu w medycynie. Ich wykonywanie nie jest jednak wolne od dylematów etycznych, związanych z pobieraniem narządów zarówno od osób żyjących, jak i zmarłych.

Rozróżnia się kilka rodzajów przeszczepów:

• autoprzeszczepy – w obrębie danego organizmu; nie stwarzają zasadniczo problemów medycznych ani etycznych, poza sytuacjami kryminalnymi (np. operacja plastyczna dla zatarcia śladów);
• przeszczepy allogeniczne (homotransplantacja) – w ramach tego samego gatunku; dzielą się na: narządów parzystych i pojedynczych; od biorców żywych i martwych;
• heterotransplantacje (ksenotransplantacje) – między osobnikami różnych gatunków;
• izotransplantacja – pomiędzy jednostkami identycznymi genetycznie (bliźniaki jednojajowe);
• alloplastyka – z materiałów niebiologicznych, np. sztuczne zastawki, protezy, klamry.

Najistotniejsze problemy etyczne w transplantologii dotyczą biorcy i dawcy, choć istnieje także potrzeba uwzględnienia ustaleń prawnych i następstw społeczno-kulturowych. Nikt nie ma obowiązku darowania swoich organów lub tkanek, nikt też nie może zgłaszać roszczeń prawnych do organów drugiego człowieka, żywego czy zmarłego. Jedynie właściwą formą oddania organu jest forma wolnego daru.

Nauczanie Kościoła na temat przeszczepów organów i tkanek wypracowane zostało głównie przez papieży Piusa XII i Jana Pawła II oraz rozstrzygnięcia odpowiednich kongregacji i komisji. „Przeszczep narządów zgodny jest z prawem moralnym, jeśli fizyczne i psychiczne niebezpieczeństwa, jakie ponosi dawca, są proporcjonalne do pożądanego dobra biorcy. Oddawanie narządów po śmierci jest czynem szlachetnym i godnym pochwały; należy do niego zachęcać, ponieważ jest przejawem wielkodusznej solidarności. Moralnie nie do przyjęcia jest pobranie narządów, jeśli dawca lub jego bliscy, mający do tego prawo, nie udzielają na to wyraźnej zgody. Jest rzeczą moralnie niedopuszczalną bezpośrednie powodo­wanie trwałego kalectwa lub śmierci jednej istoty ludzkiej, nawet gdyby to miało przedłużyć życie innych osób” (Katechizm Kościoła Katolickiego 2296).

Źródło:

P. Morciniec, Przeszczepy narządów, w: Encyklopedia bioetyki. Personalizm chrześcijański, red. A. Muszala, Radom 2009

W prawie polskim obowiązuje domniemana zgoda na bycie dawcą. Oznacza to, że jeżeli dana osoba za życia nie zgłosiła oficjalnego sprzeciwu, uznaje się ją za potencjalnego dawcę po śmierci. Art. 6. ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu, przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1411, z późn. zm.; dalej „ustawa transplantacyjna”) stwierdza, iż „sprzeciw wyraża się w formie: 1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich; 2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis; 3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego”.

Ponadto należy wskazać na następujące etyczne normy pozyskiwania narządów od zmarłych dawców:

• Pobranie narządów nie może ograniczać wysiłków wokół ratowania życia dawcy ani w nich przeszkodzić.
• Przed pobraniem narządów śmierć dawcy musi zostać stwierdzona w sposób maksymalnie pewny. W świetle polskiego prawa śmierć pnia mózgu uznaje się za warunek konieczny i wystarczający do stwierdzenia śmierci człowieka.
• Pobranie narządów musi uszanować godność zmarłego i nie może obrażać uczuć jego bliskich.
• Organy muszą być rozdzielone według merytorycznie i etycznie uzasadnionych kryteriów.

Dawcą żywym może zostać osoba, która wyraziła na to dobrowolną i pisemną zgodę. Może to być osoba krewna w linii prostej, rodzeństwo, osoba przysposobiona lub małżonek bądź też inna osoba, jeśli uzasadniają to szczególne względy osobiste (art. 12. ustawy transplantacyjnej).

Nie. Osoby w tzw. przetrwałym stanie wegetatywnym nie są martwe, ponieważ wciąż posiadają pewną aktywność mózgu. U pacjenta prawidłowo działa układ oddechowo-krążeniowy, gdyż pień mózgu nie został uszkodzony. Z tego powodu przetrwałego stanu wegetatywnego nie należy mylić ze śmiercią.

Pobranie i przeszczepienie nerki od żywego dawcy jest poważną operacją, wymagającą precyzji i szczególnych umiejętności. Operacji dokonują wyszkolone i doświadczone zespoły chirurgów, anestezjologów oraz pielęgniarek. Operacje wykonuje się w szpitalach, z zachowaniem najwyższych standardów medycznych i proceduralnych. Pobranie i przeszczepienie nerki przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Istnieją dwie główne techniki pobierania nerki od żywego dawcy: nefrektomia otwarta i laparoskopowa.

Przeszczepianie narządu od dawcy żywego daje znacznie większą skuteczność niż w wypadku pobrań narządu od osoby zmarłej. Powodem tego jest przede wszystkim ogólnie lepszy stan nerki oraz skrócony czas sztucznego podtrzymania funkcji narządu poza organizmem człowieka. Operacje pobrania narządu od dawcy żywego wykonywane są wyłącznie wtedy, jeśli dawcy nie zagraża żadne niebezpieczeństwo, co w praktyce oznacza, iż dawcami zostają głównie osoby o bardzo dobrym stanie zdrowia, w przedziale wieku pomiędzy 18. a 55. rokiem życia.

Jak każda operacja, operacja pobrania nerki od żywego dawcy niesie ze sobą ryzyko powikłań. Z uwagi na stopień trudności oraz charakter operacji mogą pojawić się wątpliwości, czy osoba wierząca, decydująca się na oddanie swojego narządu za życia, czyni słusznie lub czy postępuje zgodnie z nauczaniem Kościoła. Trudno jest w tym zakresie udzielić kategorycznej odpowiedzi tak lub nie. Jest ona uzależniona od indywidualnego przypadku i konkretnych okoliczności, które temu towarzyszą. Podjęcie decyzji zawsze powinno być świadome i przemyślane, wolne od jakichkolwiek nacisków i chęci zysków materialnych. Niewątpliwie sama operacja pobrania i przeszczepienia nerki od żywego dawcy naraża go na utratę zdrowia, a w skrajnych sytuacjach i życia. Decydując się na taki akt daru z siebie dla bliźniego dawca winien skupić się nie tylko na potencjalnych korzyściach dla biorcy, lecz także mieć na uwadze ewentualne ryzyko uszczerbku na swoim zdrowiu.

Co do samego aktu ofiarowania przez żywego dawcę narządu do przeszczepu, stanowisko Kościoła zostało wyrażone przez Jana Pawła II w Encyklice Evangelium Vitae: „Oddawanie narządów, zgodnie z wymogami etyki, w celu ratowania zdrowia a nawet życia chorym, pozbawionym niekiedy wszelkiej nadziei, jest największym darem bliźniego”. Decyzja o oddaniu za życia swojego narządu do przeszczepu jest zatem aktem heroicznej miłości bliźniego. Nikogo nie można do niej zmuszać; winna to być decyzja zupełnie indywidualna, podjęta w sposób wolny.

Okaleczenie własnego ciała, dokonane wskutek oddania narządu, jakim jest nerka, usprawiedliwia się w etyce medycznej zasadą całościowości (która mówi, iż wolno poświęcić część ciała dla ratowania całości, jak dzieje się to np. w amputacjach). Nerka i inne narządy parzyste mają charakter instrumentalny wobec całego ciała człowieka (innymi słowy, służą dobru osoby jako całości).

Istotne jest, aby zarówno dawca, jak i biorca mieli pełną świadomość czynu, na jaki się decydują, i zostali przez lekarzy dokładnie poinformowani o wszelkich okolicznościach zabiegu. W podjęciu świadomej decyzji pomaga psycholog, który w całym procesie transplantacji czuwa nad pacjentem.

Zabieg transplantacji nerki ratuje życie człowieka i radykalnie poprawia stan zdrowia oraz komfort i jakość życia biorcy, jak również wszystkich bliskich mu osób. Oddanie nerki innej osobie to najwyższy dar miłości do drugiego człowieka.

Głos Kościoła:

 „Należy zaszczepić w sercach ludzi, zwłaszcza młodych, szczere i głębokie przekonanie, że świat potrzebuje braterskiej miłości, której wyrazem może być decyzja o darowaniu organów” Jan Paweł II, Światowy Kongres Towarzystwa Transplantologicznego, Rzym, 29 sierpnia 2000 r.